साहित्य कर्नर माया, प्रेम र विवाह सम्वन्धि भ्रम

भन्छन्–“माया नमार्नुस है।” माया त मार्ने कुरै हैन । माया लगाएपछि माया लाग्दो रहेछ । माया प्रेमका विषयमा म तपाँई भन्दा अनुभवी त होइन तर मलाई लाग्छ, माया, पे्रम र विवाह फरक–फरक कुरा हुन । सरल वाक्यमा सिधा कुरा यसरी भनौँ, धेरैसँग माया हुन सक्छ, थोरैसँग प्रेम हुन्छ र एउटासँग मात्र विवाह गर्नुपर्दछ । मेरो मतलव मायाप्रेम भन्नासाथ त्यसलाई शारीरिक सम्पर्कसँग जोड्नुहुदैन । माया गरिएका सबै तपाईंका प्रेमी–प्रेमिका हुँदैनन् र सवै प्रेमी–प्रेमिकासँग तपाईको विवाह हुदैन । अझ विवाह भन्ने कुरा तपाईंका प्रेमी–प्रेमिकासँग नहुन पनि त सक्छ नि, होइन र ?
संसार मनको विस्तार हो । मनमा माया हुन्छ । त्यसैले माया जति बाँड्यो यसको दायरापनि बढ्दै जान्छ । म त भन्छु हाम्रो जिवनको आधार र आशाको अर्को रुप नै माया हो । हो म त्यही आशाको कुरा गरीरहेको छु जसले हामीलाई जिवन्त बनाईराखेको छ । सोच्नोस्, यदि हामीमा कुनै आशा रहेन भने जीवन पनि रहन्न । र, आत्महत्या भनिनछ नी, त्यो सम्पुर्ण रुपमा आशा र मायाको समाप्ती हो । हो, त्यसैले आफुलाई आशावादी बनाउनुहोस् । माया–प्रेम भनेको जिवन जिउने कला भएर नै होला नी सर जेम्स एम. वेरी भन्छन्–“माया प्रेम विनाको जिवनमा अरु जे सुकै कुरा भएपनि त्यसले खासै ठुलो अर्थ राख्दैन ।
‘उसले मलाई धोका दियो । तिनको प्रेम झुठो रहेछ । साला जिन्दगी अब जिउनुको नै के अर्थ छ र ? आफु त लभ ट्रयाजिडिमा छु । त्यसले मलाई धोका दिने, मैले पनि जानेको छु । ए ! पे्रम गर्ने तर विवाह नगर्ने ? म उसकै कारणले पागल भएँ ।’ यी र यस्तैखाले होलसेल भाषा सुन्न पाइन्छ माया–प्रेम गर्छौँ भन्नेहरुमा । म त अचम्ममा नै पर्छु, के पे्रममा धोका हुन्छ ? के प्रेमले पनि पागल बनाउँछ ? कुभलो चिताउँछ ? म त भन्छु, पे्रममा न त धोका हुन्छ, न पिडा, न त जलन । प्रेममा विजोड हुन सक्छ तर विछोड हँुदैन ।
तपाईंकै कति मायालु र प्रेमीहरु होलान्, जसलाई तपाईंले भेट्नु भएकै छैन, सायद नदेख्नु भएको पनि हुन सक्छ । तर पनि अगाध माया गर्छन्, माया गर्नुहुन्छ । त्यसैले त म भन्दैछु, यसलाई दुरताले केहि फरक पार्दैन । माया बग्ने हाईवे नै छुट्टै हुन्छ साथी, यसमा न त जाम हुन्छ, न त बाढी पहिरोको खतरा नै । यदि तपाईं आफुलाई मैले प्रेममा धोका खाएँ भन्नुहुन्छ भने म त भन्छु–तपाईंको प्रेम नै भएको थिएन, तपाईंमा भ्रम मात्र परेको थियो । माया–प्रेम बढि भावनात्मक कुरो हो । यसले भौतिक सुख सुविधासँग त्यति सरोकार पनि राख्दैन र यो व्यवहारिक नहुन सक्छ तर विवाह बढि व्यवहारिक कुरा हो । ‘माया बजारमा खोजेर पाइदैन, यो त तपाईंको मुटुमा हुन्छ’–ओशो अगाडि भन्छन्,–‘तपाईं आफु प्रेम चाहनुहुन्छ भने प्रेम नै गनुहोस्, पे्रमले पे्रम नै दिन्छ ।’ शंका, घृणा, अविश्वास, पीडा, जलन, धोका, विश्वासघात पे्रमका शत्रु हुन् । सम्झनुस्, यि कुराले प्रेम हुँदैन, पे्रमले विश्वास खोज्छ । विश्वासले पे्रम प्रगाढ बनाउँछ ।
हामीसँग एउटा ठुलो भ्रम छ । विवाह भनेको मायाको अल्टिमेट गोल हो भनेर । जो सँग प्रेम भयो उसैसँग विवाह हुनु अति राम्रो हो तर के पे्रमको पर्यावाचि विवाह नै हो त ? मैले भनें नि प्रेम भावनात्मक हुन्छ । शारीरिक सम्पर्क, शारीरिक सन्तुष्टि हो भने पे्रम भावनात्मक र मानसिक कुरा । विवाह भनेको व्यवहारिक कुरो हो, सम्वन्ध हो । सम्वन्धमा हिसावकिताव हुन्छ । आफुलाई अनुकुल हुने जिवनसाथीको रोजाई हुन्छ, यो यर्थाथ हो ।
विवाह गर्ने साथीहरुले विवाह अघि धेरै ठुला सम्झौता नगर्नु राम्रो हो किनकी तपाईंले जिवन कटाउनु छ । तर, विवाह पछि धेरै सम्झौता गर्नुपर्दछ किनकी यो सम्वन्ध हो । यसमा लेनदेन र समझदारी हुन्छ । त्यसैले हतारमा विवाह गर्ने र फुर्सदमा पछुताउने काम राम्रो होइन । तर सधैँ परिस्थीति हामीले चाहेजस्तो नहुन पनि त सक्छ । पे्रम त फेरी अरुसँग पनि हुन सक्छ तर विवाह फेरी पनि हुने कुरो विषेश परिस्थीति वाहेक त्यति व्यावहारिक हुदैन ।
कसैप्रति अनावश्यक क्रेजी हुनु तपाईंको पागलपना मात्र हो । यसले यर्थाथता लुकाउँछ र विनासतर्फ डो¥याउँछ । पे्रम गर्नेहरुले पे्रमीको कुभलो चिताउँदैनन् । के तपाईं मान्नुहुन्छ, प्रेम प्राप्तीमा मात्र होइन त्याग पनि हो । आफुले पाएमा पे्रमी, नपाएमा धोकेवाज कसर िहुन्छ ? प्रम अव्यक्त पनि हुनसक्छ र एकोहोरो पनि हुन सक्छ तर सम्वनध दोहोरो हुनुपर्दछ । सम्झनुस्–आफुलाई मन नपर्ने व्यवहार अरुलाई पनि मन नपर्न सक्छ । त्यसैले पहिले आफुलाई सोध्नुस्, अनुभुत गर्नुहोस् । हाम्रो वोली र व्यवहार नै हाम्रो परिचय हो । मन नदुखाउनुहोला, दुखेको मनको औषधी पाउन गाह्रो छ, नपाउन पनि सक्छ । सधैँ सम्झीराख्नुस–धोका वा पिडा भएको नाममा लहलहैमा लागेर आफुलाई निरास, अधैर्य र पागलपनको नजिक नपु¥याउनुहोस् । त्यसो गर्नु भो भने तपाईंले आफैप्रति अप्रेम गरेको ठहर्छ ।
अन्तिममा, प्रेम एउटा सुखको सागर हो । यसबाट जति चाहियो त्यति नै सुख र खुसी लिन सकिन्छ । यसले सुख, शान्ति, खुसि, आशा, सुरक्षा र जिवन जिउने शक्ति पखिन्छ, नकि जीवन समाप्ती । जीवन रहे पो पे्रम हुन्छ, जीवन नै सकिए कसरी पे्रम ? सवै सवैको पे्रम अमर रहोस्, सम्वन्ध प्रगाढ बनोस् । आफु खुसि रहनुहोस् र अरुलाई पनि खुसि राख्न मद्दत गर्नुहोस् । शुभकामना !
प्रस्तुती ः पुरुषोत्तम गिरी